Czym jest czasownik?
Czasownik jest częścią mowy, dzięki której możemy wyrazić odbyte przez nas czynności - umożliwia nam także opisanie stanu osób, zjawisk lub rzeczy. Odpowiada na takie pytania jak:
- Co robi?
- Co się z nim stanie?
- W jakim jest stanie?
Podstawową, nieodmienioną formą czasownika jest bezokolicznik, który charakteryzuje się zazwyczaj zakończeniem na:
- -ć (być, iść, robić)
- -c (biec, wlec)
Formy bezokolicznikowe nie są używane tak często, jak formy odmienione - nie określają one bowiem liczby, osoby, czasu, rodzaju, trybu, strony i aspektu, czyli nie ulegają koniugacji.
Odmiana przez liczby i osoby
W języku polskim możemy odmieniać przez trzy osoby liczby pojedynczej:
- 1 osoba l.p.: ja - idę, biegnę, ruszam,
- 2 osoba l.p.: ty - jesz, przyjmujesz, tańczysz,
- 3 osoba l.p.: on/ona/ono - śpiewa, pisze, śpi,
Oprócz tego, możemy wyróżnić także trzy osoby liczby mnogiej:
- 1 osoba l.mn.: my - jesteśmy, patrzymy, siedzimy,
- 2 osoba l.mn.: wy - myślicie, wiecie, rozumiecie,
- 3 osoba l.mn.: oni/ one - czytają, sprawdzają, grabią,
Odmiana przez czasy
Możemy wyróżnić trzy czasy, przez które możliwa jest odmiana czasowników:
- czas przeszły - opisujemy coś, co zrobiliśmy/ co się stało (my pływaliśmy, deszcz padał)
- czas teraźniejszy - opisujemy to, co dzieje się teraz (ja jem, słońce świeci)
- czas przyszły - opisujemy to, co ma się dopiero wydarzyć (ty będziesz ćwiczyć, śnieg będzie padał)
Odmiana przez rodzaje
W liczbie pojedynczej możemy wyróżnić trzy rodzaje:
- rodzaj męski - on (jechał, myślał, będzie czytał)
- rodzaj żeński - ona (jechała, myślała, będzie czytała)
- rodzaj nijaki - ono (jechało, myślało, będzie czytało)
Natomiast w liczbie mnogiej możemy wyróżnić tylko dwa rodzaje:
- rodzaj męskoosobowy - oni (jechali, myśleli, będą czytali)
- rodzaj niemęskoosobowy - one (jechały, myślały, będą czytały)
Odmiana przez tryby
Dzięki odmianie przez tryby możemy utworzyć zdanie w którejś z tych trzech form:
- tryb oznajmujący (orzekający) - jest to stwierdzenie stanu rzeczy (ja piję, ty będziesz pisał, oni wrócili)
- tryb rozkazujący - ma na celu nakłonienie do pewnych zachowań (weź się do nauki!, nie rób tego, przynieś mi to)
- tryb przypuszczający - pozwala tworzyć zdania o czynnościach hipotetycznych i możliwych do realizacji (mogłaby, zjadłbym, napisalibyśmy)
Odmiana przez strony
Możemy wyróżnić trzy strony, przez które możliwa jest odmiana:
- strona czynna - mówi o aktywności podmiotu (ja czytam, ono biegło, wy rozumiecie)
- strona bierna - wskazuje na stan podmiotu (ty jesteś leczony, on jest kąpany, my jesteśmy fotografowani)
- strona zwrotna - wskazuje na ukierunkowanie czynności, co zazwyczaj jest zaznaczone słowem "się" (ona kąpie się, one nauczyły się)
Aspekt czasownika
Możemy wyróżnić dwa aspekty czasownika - dokonany i niedokonany - które nie różnią się bardzo od siebie, ale nadają inny sens całemu zdaniu.
- aspekt dokonany - sygnalizuje, czy czynność została wykonana (w czasie przeszłym - np. zrobiłem, nauczyłam się) lub czy ma zostać wykonana (w czasie przyszłym - np. zrobię, nauczę się)
- aspekt niedokonany - sygnalizuje, że w momencie mówienia, czynność nie została zakończona (w czasie przeszłym - np. robiłem, uczyłam się), czynność nadal trwa (w czasie teraźniejszym - robię, uczę się) lub czy nie zostanie zakończona (w czasie przyszłym - będę robić, będę się uczyć)
Język polski w gruncie rzeczy bywa nieco skomplikowany, jednak poznawanie go może rozwijać nasz poziom wypowiedzi i zasób słownictwa. Mam nadzieję, że ten artykuł nieco rozjaśnił pojęcie czasownika, a także sposób jego używania!
